OPR.DR.HİKMET GÜZEL

KOKSARTROZ (KALÇA EKLEMİ KİREÇLENMESİ)

 

            Kalça eklemi, leğen kemiği üzerinde bulunan yuvarlak ve derin bir yuva ile gene yuvarlak top şeklindeki uyluk kemiğinin üst ucunun oluşturduğu bir eklemdir.

 

            Bu yuvarlak yapı eklemin her yönde hareket etmesine izin verir. Kalça eklemi, etrafındaki kuvvetli bağlar ve adalelerle desteklenmiştir. Eklem yüzleri diğer oynar eklemlerde olduğu gibi hyalin kıkırdak dokusu ile örtülüdür. Bu kıkırdak doku oldukça kaygan ve pürüzsüz bir yapıda olup, eklem hareketlerinde büyük kolaylık sağlar. Eklem kıkırdağı büyük oranda eklem sıvısından beslenir. En olumsuz özelliği kendisini yenileme ve tamir potansiyelinin çok az olmasıdır.

 

            Eklemin yüzlerini örten kıkırdak dokusu bazen bilinmeyen nedenlerle (primer koksartroz) bazen de başka hastalıklar veya anatomik bozukluklar (sekonder koksartroz) nedeniyle bozulur. Bu bozulma sonucu hem kalınlığını hem de fonksiyonunu kaybeder. Kıkırdaktaki bozulma önce çatlamalar ve liflenmeler şeklinde başlar. Eklem sıvısı bu çatlaklardan kıkırdağın altındaki kemik dokusuna geçerek kistler oluşturur. Kıkırdağın altındaki kemik kalınlaşarak sertleşir (skleroz). Zamanla eklemin çevresinde yeni kemik oluşumları meydana gelir (osteofit). Bu şekilde ekleme yansıyan yük vücut tarafından azaltılmaya çalışılır. Hastalık ilerledikçe kıkırdak iyice incelir, eklem aralığı daralır ve kalça eklemi hareketleri sınırlanır (özellikle rotasyon hareketleri).

 

            Başlangıçta kasıkta ve kalçanın yan tarafında hissedilen ağrı, ilerleyen dönemlerde şiddetini artırarak dizin iç tarafına da yayılır. Önceleri uzun süreli yürüyüş veya ayakta kalma sonucu ortaya çıkan ağrı, hastalık ilerledikçe daha sık ve uzun süreli hissedilir. İstirahat esnasına dahi ağrı devam eder ve hareketlerle artar.

 

            Kalça eklemi kireçlenmesine neden olan bazı hastalıklar şunlardır: 

-Doğumsal kalça çıkığı, 

-Kalça eklemindeki açısal bozukluklar, 

-Çocukluk çağında geçirilen ve kalça eklemi kıkırdağının bozulmasına neden olan Perthes hastalığı, 

-Bazı kan hastalıkları (orak hücreli anemi gibi), 

-Alkolizm, 

-Dalgıçlarda görülen vurgun hastalığı, 

-Travmalar, 

-Kalça eklemi kırık ve çıkıkları, 

-Uzun süreli ilaç kullanımı (özellikle kortizon içeren ilaçlar). 

Daha sık görülen primer koksartrozda ise neden bilinememektedir.

 

TEDAVİ

 

            Başlangıç döneminde ağrı kesiciler, kıkırdağı koruyan veya iyileşmesine etki edebilen destekleyici ilaçlar, kilo kontrolü veya hasta kilolu ise zayıflama, iş ve günlük yaşamın yeniden düzenlenmesi ve gerekirse fizik tedavi ağrının ve hastalığın ilerlemesini kontrol etmede faydalı olmaktadır. İlerleyen dönemlerde bir baston veya koltuk değneği ile kalçaya gelen yükün azaltılması önerilmektedir.

 

            Hastalığın ilerlediği dönemde kesin tedavi cerrahi yöntemlerle olmaktadır. Uyluk kemiğinin üst bölgesinde kemiğe yapılan kesilerle açısal problemlerin düzeltilmesi ve kıkırdağın sağlam kısmının eklemi oluşturmasının sağlanması (femoral osteotomiler) eskiden beri uygulanan ve uygun hastalarda iyi sonuçlar veren cerrahi yöntemlerdir. Bu tip cerrahi girişimler hastaların protez ameliyatını öteleyebilmektedir.

 

            Kalça eklemi kireçlenmesi veya kıkırdak dokusunun erimesinin tedavisinde, günümüzde en etkili ve yaygın yöntem kalça artroplasti ameliyatlarıdır. Bu yöntemde bozulmuş olan kalça eklemi tümden çıkarılarak yerine yapay bir kalça eklemi takılır. Bu yapay eklem, leğen kemiğindeki yuvanın oyularak içine oturtulan metal kılıf, bu kılıfın içini döşeyen plastik veya seramik parça ile uyluk kemiği içine yerleştirilen bir metal sap ve sapın üzerine monte edilen metalik veya seramik bir topuzdan ibarettir. Yuvayı döşeyen ve topuzu oluşturan materyal metal-metal, metal-plastik, seramik-seramik olabilir. Seramik protezler dayanma süreleri uzun olduğundan genç hastalarda tercih edilir. Metal-metal protezler de dayanıklı ve mekanik olarak daha stabil protezlerdir. Ancak metal aşınmasına bağlı vücutta metal birikimine neden oldukları yönünde çok sayıda yayın vardır. Bazı gruplar ise bu metal birikiminin önemli olmadığını iddia etmektedir.

 

            Eskiden protezler kemik çimentosu ile uygulanırken, günümüzde çimentosuz ve kemiğe tutunan protezler tercih edilmektedir. Kalça artroplasti ameliyatında genel kabul, ameliyatın 60-65 yaş üzerindeki hastalara yapılmasıdır. Bu tercihin nedeni zamanla protezin parçalarının aşınması veya kemik içerisindeki protezin gevşemesine bağlı olarak tekrar ameliyat gereksiniminin doğmasıdır. Ancak bu kabul genç hastalarda protez ameliyatı yapılamayacağı anlamına gelmemektedir. Genç yaşta şiddetli kalça eklemi kireçlenmesi olan hastaların daha aktif ve normale yakın yaşamaları için bu ameliyat büyük yarar sağlamaktadır.

 

            Kalça artroplasti ameliyatında ameliyat sonrası görülen komplikasyonlar şöyle sıralanabilir:

 

-Enfeksiyon, 

-Derin ven trombozu, 

-Ameliyat sonrası kalça çıkığı, 

-Protez çevresi kırıklar (ameliyat esnasında da olabilir), 

-Protez materyallerinin aşınması, 

-Protezin kemik içerisinde gevşemesi.

 

 

 

 

 

 

​

 

 

 

​

​

​

​

 

GONARTROZ (DİZ EKLEMİ KİREÇLENMESİ)

 

Erişkin hastalarda en sık diz ağrısı nedenleri eklem kıkırdağını bozan hastalıklar (osteoartrit, kireçlenme), menisküs yaralanmaları, eklem içi bağlarda yırtıklar veya kopmalar (ön çapraz bağ veya yan bağ yırtıkları), eklem içi zarda iltihaplanma (sinovit), diz kapağı kemiğinin yana çıkmasıyla birlikte dizin anormal hareketleridir.

Diz ekleminin osteoartriti başka bir hastalığa bağlı olmadan yaşlanma süreci ile beraber görülebileceği gibi çeşitli romatizmal hastalıklar (romatoid artrit v.b), travma sonrasında eklem kıkırdağının bozulması (post travmatik artrit) ve eklemi oluşturan kemiklerde kemik içi hücrelerin çeşitli nedenlerle ölmesi neticesinde (osteonekroz) oluşabilir.
 

OSTEOARTRİTTE BULGU VE BELİRTİLER

Genellike ağrı yavaş yavaş başlar ve zamanla artarak devam eder. Bazen ani ağrı atakları da oluşabilir. Eklemde sertlik ve şişme görülebilir. Dizin bükülmesinde ve tam olarak açılmasında hastalar güçlük çeker. Eklem hareket açıklığı azalır. Uzun süre hareketsizlikten sonra Ağrı ve şişlik şikayetleri genellikle daha çok artar.

Yürüme, çömelme ve merdiven çıkma ağrıyı en çok artttıran hareketlerdir. Dizdeki ağrı genelde eklemde güçsüzlük ve içten gelen bir sızı şeklinde ifade edilir. Bazen dizde kilitlenme ve ağrıyla birlikte ses veya çıtırtı hissi alınabilir.

Eklem muayenesinde ağrının lokalizasyonu , eklem hareket açıklığının miktarı dikkate alınır. Radyolojik incelemelerde mümkünse basarak her iki dizin mukayeseli direkt röntgenleri tanı için yeterli olur. Gerekli görülürse kıkırdak kayıp miktarını tespit etmek, menisküs ve bağların durumu hakkında daha çok bilgi elde etmek içi diz MR incelemesi istenilebilir.

TEDAVİ

Erken evrelerdeki osteoartrit hastalarında yaşam tarzı değişiklikleri, egzersiz, yük dağılımını kolaylaştıran baston veya değnek kullanımı ve diğer yardımcı yöntemler kullanılabilir.

İlaç tedavisi olarak genel ağrı kesiciler (parasetamol v.b) ile steroid dışı anti-enflamatuar ilaçlar (aspirin, ibuprufen, etodolak v.b) akut ağrı atakları olduğunda, sinovit varlığında veya hastanın cerrahi tedaviyi istemediği durumlarda geçici olarak ağrı kontrolu amaçlı kullanılırlar. Bu ilaçların uzun süreli kronik kullanımlarında karaciğer, böbrek ve mide hastalıklarına yol açtıkları kesin olarak bilinmektedir.

Eklem koruyucu ilaç dışı besin takviyeleri (glokozamin ve kondroitin) erken evre osteoartritte kıkırdak bozulmasını yavaşlatmak amacıyla verilebilir.

Eklem içi enjeksiyonlar daha çok orta düzeyli osteoartritlerde akut atağının olmadığı ve ağrının kısmen kontrol altında olduğu durumlarda kullanılırlar. Klinik olarak hem diz içi sıvısı olan hyaluronik asitin hem de kişinin kendisinden alınan kanın yüksek devirle santrifüj edildikten sonra elde edilen trombositten zengin plazmanın (PIP), eklem içine verildiği enjeksiyonlar yapılmaktadır. Eklem içi streoid enjeksiyonları ise çok ilerlemiş evre ve tıbbi olarak ameliyat olamayacak hastalara önerilmektedir.
 

ALTERNATİF METODLAR

Yardımcı tedavilerin başında ağrı ve akupunktur konusunda özelleşmiş hekimler tarafından yine erken ve orta evre hastalarda başarıyla uygulanmaktadır.
 

CERRAHİ TEDAVİ SEÇENEKLERİ

Diz eklemindeki kireçlenmelerde, cerrahi tedavi seçenekleri artroskopik olarak bozulmuş olan kıkırdağın temzilenmesi ve eklem içindeki eklemi bozan sıvıların yıkanması, diz ekleminde uyluk ve kaval kemiği arasında bir dizilim bozukluğu varsa kemiklerin yeniden şekillendirilmesi, yarım veya tam diz protezi ameliyatları ile bozulmuş olan kıkırdağın miktarına göre kıkırdak transferi şeklinde özetlenebilir. Yapılacak cerrahi tedavi metodu hastalığın evresine göre değişiklik gösterir.
 

ARTROSKOPİK CERRAHİ

Erken evre kireçlenme hastalarında, artroskopik olarak yapılan diz içerisinin temizlenmesi ile özellikle mekanik bir takılma hissi yaşıyan hastalarda faydalı olmaktadır.
 

PROTEZ DIŞI CERRAHİ UYGULAMALAR

Diz eklemi iç ve dışta kalan kısım olmak üzere iki ana bölgeden oluşur. Kireçlenme çok büyük oranda daha fazla yük binen iç kısımdan başlar. Zaman içerisinde kıkırdakta ki aşınma, dizin iç bölümüne daha fazla yük binmesine neden olur ve hastalık bu şekilde hızla ilerler. Açılanmanın çok fazla olmadığı orta dönem kireçlenme hastalarında, kemiklerin yeniden şekillendirilmesi ile ağırlık merkezinin tekrar dizin orta kısmına gelmesi sağlanabilir. Böylece mevcut şikayetler azaltılır ve hastalığın ilerlemesi de yavaşlatılır.
 

PROTEZ UYGULAMALARI

İleri dönem kireçlenme (osteoartrit) hastalarında, hastaların şikayetleri diğer tedavi seçenekleriyle kontrol altına alınamıyorsa protez cerrahisi düşünülmelidir. Genellikle bu hastalar, sürekli ağrı kesici ilaç almak zorunda kalan, günlük yaşam konforu diz ağrısı nedeniyle bozulmuş, yürüme ve günlük işlerini yapmakta zorluk çeken hastalardır.

Diz ekleminin sadece iç kısmının etkilendiği nispeten erken dönem hastalarda, yarım tip dediğimiz protezler (unikondiler) tercih edilebilir. Böylece tam eklem protezine göre daha küçük bir cerrahi ile hastaların şikayetleri giderilir ve tam eklem protezi uygulama zamanı daha ileri evrelere ötelenebilir.

Diz protezi ameliyatları eklem hareketine çok erken izin vermesi, hastanın ameliyattan bir gün sonra üzerine yük verip yürüyebilmesi ve rehabilitasyonun daha kolay olası nedeniyle hastalar ve cerrahlar tarafından daha çok tercih edilmektedir. Hem yarım hem tam diz protezleri başarı ile uygulanmaktadır.

.